“Bilinende sınır vardır, bilinmeyende sınır yoktur. İnsan aklı anlaşılmazlığın engin okyanusunda barınacak bir ada sağlar. Her kuşağa düşen iş, bu okyanustaki adaya biraz daha toprak katarak büyütmektir.” T. H. Huxley
Yeni bir öğreti meydana getirmek üzere, çeşitli sistemlerin en kabul edilebilir tezlerini seçip toplamaya dayanan metottur. Eklektik sözcüğü Yunanca ve Latince “seçmek” anlamına gelen “eligere” kökeninden gelir. Ayrıca eski Yunanca “eklektikos” veya “eklegein” seçmek demektir. Seçmeci ve kaynaştırıcı sisteme tekabül etmektedir. Sözlük anlamı olarak da “seçmecilik yanlısı, seçmeci” olarak geçer. Felsefik anlamda “Her sistemin sunduğunun en iyisini almak” gibi algılanabilir. Farklı düşünce sistemlerinden seçilen öğretilerin ayrı bir sistem içinde birleştirilmesidir. Dogmatik tek bir sistemi değil sürekli kendini yenileyebilen ve değiştiren bir bütünü temsil eder.
“Çeşitli düşünce sistemlerinin genelini benimsemeden, içlerinden belli öğeleri seçerek yeni bir sistem oluşturmaktır. Eklektizm günün düşünce sistematiğine ve kişinin akıl ve bilincine göre en iyi düşünce sistemini benimsemek amacına bağlı olarak değişkendir. Bu seçicilik; bilinç, akıl ve ruhun birlikte davranışları ile yapılmalıdır. Bu şekilde düşünceler zenginleştirilir ve sürekli çalışmayı gerektirir. Düşünceler sınırlardan, tek felsefeyi benimseyenin dogmatizminden kurtulunur.”
Sanat eserlerinde, düşünce sistemlerinde, felsefelerde, inanç sistemlerinde, bilimsel yaklaşımlarda öne çıkan belirgin temaları alıp farklı bir biçim yaratma durumudur. Felsefede kullanılan bir yöntemken Fransız düşünür Victor Cousin tarafından bir öğreti haline de getirilmiştir. Fransızca eklektik sözü felsefede “kurulmuş olan dizgelerden değişik düşünceleri seçip alan ve kendi öğretisinde birleştirerek yeni bir öğreti oluşturan” anlamında kullanılmaktadır. Bir öğreti geliştirip, ona takılıp kalınmaz. İnsanlığın birikimi her çağın katkısı ve zamanın ruhu ile yeniden gözden geçirilerek sürekli yenilenmesidir. Öz ile ilgilenir.
Alınan katkı alındığı sistemin bütününü benimsemediğini göstermez. Yüzeysel bakışla eleştirel görüşe sahip kişiye göre hatalı bir şekilde taklitçilik, tutarsızlık, oradan buradan toplayıp birleştirmek olarak nitelendirilebilinir. Yaşam felsefesi bakımından çeşitli sistemlerden düşünceleri, görüşleri, inançları inceleyerek, hiçbirine takılıp kalmadan iyi, doğru ve güzel yolunda her katkıya açık olup, taassuba kapılmadan ilerleyebilmenin yöntemidir. Bir derleme ve sentezdir.
Eklektisizm aynı zamanda bir davranış ve yaşam biçimidir. Sürekli yeni bilgiye açıklık, değişim ve dönüşüm demektir. Takılıp kalmama, kendini yenilemedir. Nerde iyi, doğru ve güzel ne varsa ön yargıları aşıp araştırıp, alıp, bir araya getirip birleştirebilmektir. Örnek olarak bu yöntemle ele alınan Hermetik öğreti ve felsefe de “eklektik” mahiyettedir. Birçok kadim fikir akımı bu karışımda yerini almıştır.
Farklı düşünce sistemlerinden seçilen öğretilerin ayrı bir sistem içinde birleştirilmesi olan sistem bireylerin yaşam biçimi olarak ise sürekli kendini yenilemek anlamına gelir. Hayat felsefesi olarak hiç durmamak, kendini sürekli geliştirip, bilgiyi yenilemektir.
Her görüşe saygı duyup hepsini bir potada eritebilmenin sistematiğidir. Sistemin zamanın gelişimlerine uyum sağlayabilmesi için yenilikleri bünyesine kattığı ve yetersizlikten kurtulduğu bir bakış açısıdır.
Ezoterik gelenek açısından bakılacak olursa burada da önerilecek sistem eklektiktir. Birçok ezoterik-inisiyatik sistem tarihte önemli izler bırakmışlardır. Hepsinin her söylediği doğru olmayabilir ancak insanoğlunun hakikat yolculuğunda yaptıkları katkılar göz ardı edilemez. Öğreti “Ya şu, ya bu” yerine “hem şu, hem bu” özgürlüğü ve hoş görüsü ile bilgiyi inceler. Ezoterik öğretiler insanlığın gelişimine katkıda bulunmak için eklektik metot ile çalışmaktadırlar. Hiçbir felsefe ya da inanç sistemine bağlanılmaz ama hepsinden yararlanılır. En doğru diye bir kavram söz konusu değildir. Farklı düşüncelerden yeni fikirler öğrenmenin yoludur. Bu yolda gözlem, deney, akıl ve bilimin yanında sezgi gerçeği de önemlidir. Kendini sürekli yenilemek tek bir sisteme ya da tek bir öğretiye saplanıp kalmamaktır.
Ustalar şöyle der: “İki kişi her konuda aynı fikirde ise, onlardan birine gerek yoktur…
